حینیه ممکنهحینیه ممکنه یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای قضیه‌ای با جهت امکان عام مادام الوصف است. ۱ - توضیح اصطلاححینیه ممکنه، قضیه موجهه بسیطی است که در آن به سلب ضرورت از طرف مقابل (امکان عام) حکم شده است و امکان آن به لحاظ اتصاف ذات موضوع به وصف عنوانی خویش است؛ مانند: «کل ماشٍ غیر مضطرب الیدین بالامکان العام حین هو ماشٍ» یعنی هر راه رونده‌ای هنگام راه رفتن امکان دارد دست‌هایش را حرکت ندهد. حینیه ممکنه برای دفع توهمی به کار می‌رود که کسی خیال می‌کند که ثبوت محمول (غیرمضطرب در مثال) برای موضوع (ماشی) در حین اتصاف آن به وصف عنوانی ماشی‌بودن محال و ممتنع است، آن‌گاه با این قضیه توهّم او رفع شده، ثابت می‌شود که ثبوت، امتناع ندارد و می‌شود انسان ماشی باشد و غیر مضطرب الید هم باشد. جهت قضیه حینیه ممکنه «امکان عام مادام اتصاف ذات موضوع به وصفش» است و نقیض قضیه مشروطه عامه محسوب می‌شود؛ مثل قضیه حینیه ممکنه «بعضی محصلان ساعی نیستند بالامکان هنگامی که محصل‌اند» که نقیض این قضیه است: «هر محصلی مادامی که محصل است ساعی است بالضروره». [۲]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۷۲.
[۳]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۸۲-۸۴.
[۴]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۲۱-۱۲۳.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • مظفر، محمدرضا، المنطق. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حینیه ممکنه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۷. |